چاپ باتیک چیست و چه کاربردهایی دارد؟

چاپ باتیک یکی از روش‌های خلاقانه تزیین پارچه است که با استفاده از موم و رنگ انجام می‌شود و طرح‌هایی متفاوت و دست‌ساز خلق می‌کند. بسیاری از افراد برای شروع، سراغ آموزش چاپ باتیک می‌روند تا با مراحل اولیه کار و ابزارهای لازم آشنا شوند. پس از یادگیری اصول، می‌توان طرح‌های ساده را روی پارچه اجرا کرد و به‌تدریج به سراغ خلق طرح باتیک روی پارچه در سبک‌های حرفه‌ای‌تر رفت. این تکنیک به دلیل ظاهر هنری و خاصی که ایجاد می‌کند، در طراحی لباس و ساخت محصولات دست‌ساز بسیار محبوب است. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا بیشتر با چاپ باتیک و کاربردهای آن آشنا شوید. 

چاپ باتیک چیست؟

چاپ باتیک یکی از روش‌های چاپی بسیار قدیمی است که برای اولین بار 2000 سال پیش در جزیره جاوه در کشور اندونزی مورد استفاده قرار گرفت. چاپ باتیک به معنی چاپ مقاوم است. در این روش چاپی که بر روی پارچه انجام می‌شود ابتدا سطح پارچه توسط ماده‌ای پوشانده می‌شود که از نفوذ رنگ به داخل بافت پارچه جلوگیری می‌کند. سپس توسط رنگ‌های مختلف روی این پارچه نقاشی و طرح‌های خاصی ایجاد می‌کنند.

نوعی از چاپ باتیک که به چاپ کلاقه ای معروف است در استان‌های آذربایجان شرقی اکنون نیز رواج دارد حتی برخی نام دیگر چاپ باتیک را چاپ کلاقه ای می‌گویند. این روش چاپی بیش از 500 سال است که در ایران رواج یافته و تا کنون نیز مورد استفاده قرار گرفته است. در ایران از پارچه‌های که دارای الیاف طبیعی هستند؛ مانند ابریشم برای انجام چاپ باتیک استفاده می‌شود. در گذشته از رنگ‌های طبیعی برای نقاشی روی پارچه‌ها استفاده می‌شد؛ ولی اکنون شاهد استفاده از رنگ‌های شیمیایی نیز هستیم. رنگرزی پارچه‌ها باید در دماهای پایین انجام شود و به این منظور از رنگ‌های پروسیون یا همان رنگ‌های سرد استفاده می‌شود.

ابزارها و مواد مورد استفاده در هنر چاپ باتیک کدام‌اند؟

چاپ باتیک یکی از هنرهای سنتی نیز محسوب می‌شود که معمولاً به صورت دستی انجام می‌شود. به کمک این روش چاپ می‌توان صنایع‌دستی و آثار هنری زیبایی را خلق کرد. برای رنگرزی در این روش از مواد رنگی سرد استفاده می‌شود. از جمله رنگ باتیک سرد مورد استفاده در این روش می‌توانیم به مواردی همچون ری‌اکتیو، خمی، بازیک و رمازول اشاره کنیم. این رنگ‌ها قابلیت رنگرزی در دماهای پایین را دارند و به همین دلیل برای چاپ باتیک گزینه مناسبی محسوب می‌شوند. امروزه انواع رنگ‌های شیمیایی آماده در ظروف با اندازه‌های مختلف وجود دارد که استفاده از آن‌ها بسیار راحت‌تر است. این رنگ‌ها بعد از خشک شدن در برابر آب مقاوم می‌شوند و با شستشو از بین نمی‌روند. از جمله رنگ‌های آماده مورد استفاده در روش چاپ باتیک می‌توانیم به موارد همچون انواع وینزور، پنتل و ساکورا اشاره کنیم. در چاپ باتیک ماده مقاوم که به آن واکس نیز گفته می‌شود از موادی همچون پارافین، موم، پیه، سقز و کلفن به دست می‌آید.

از دیگر وسایل چاپ باتیک می توان به انواع قلم‌مو، لوله‌های هدایت کنند موم، قالب یا همان کلاف چوبی و مهر اشاره کرد. در این روش هنرمند با خلاقیت و مهارت خود طرح‌های زیبایی را روی پارچه ایجاد می‌کند. ارزش این کار بستگی به استعداد و توانایی فردی دارد که چاپ را انجام می‌دهد.

بیشتر بخوانید: چاپ برجسته چیست و چه کاربردهایی دارد؟

کاربردهای چاپ باتیک چیست؟

همان‌طور که به آن اشاره کردیم روش چاپ باتیک یک روش جذاب و سنتی است که با دست انجام می‌شود. این روش چاپی بیشتر جنبه هنری دارد و افرادی که درزمینه چاپ باتیک روی پارچه فعالیت می‌کنند می‌توانند آثار هنری زیبایی را خلق کنند. به کمک این روش می‌توان صنایع‌دستی زیبایی را ایجاد کرد. افرادی که به این هنر علاقه‌مند هستند با قلم‌مو و رنگ روی پارچه‌های مقاوم شده طرح‌های و نقاشی‌های زیبایی را ایجاد می‌کنند. به کمک نقاشی باتیک
انواع رومیزی‌ها، تابلوها، شال، روسری و.. تهیه می‌شود که هر کدام از آن‌ها بسته به طرح و جنس پارچه دارای ارزش متفاوتی هستند. چاپ باتیک روی شال نمونه‌ای از کاربردهای امروزی نقاشی باتیک روی پارچه است که بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. بدون شک خلاقیت و هنر دست هنرمندان به این آثار هنری ارزش می‌بخشند. روش‌های چاپی سنتی نیز بیشتر برای خلق آثار هنری و منقوش کردن پارچه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

روش چاپ باتیک به چه صورت است؟

همان‌طور که قبلاً به آن اشاره کردیم پایه و اساس این چاپ به شیوه رنگرزی است. در چاپ باتیک ابتدا روی پارچه را با صمغ یا موم می‌پوشانند تا رنگ جذب پارچه نشود. سپس طرح چاپ باتیک و شکل مورد نظر خود را روی پارچه ترسیم می‌کنند و سپس روی این نقش‌ها را با یک ابزار تراش مناسب می‌تراشند. به این صورت زمانی که پارچه در داخل رنگ قرار می‌گیرد قسمت‌های از پارچه که دارای موم هست رنگی نمی‌شود. قسمت‌های تراشیده شده رنگ مورد نظر را به خود جذب می‌کند و به این ترتیب کار ادامه می‌یابد.

برای استفاده از یک رنگ دیگر قسمت‌های رنگ شده قبلی را موم کاری می‌کنند و قسمت‌های جدید را تراش می‌کنند. به این ترتیب قسمت‌های جدیدی نیز رنگی می‌شود و این کار را تا جای ادامه می‌دهند که طرح و نقشه مورد نظر روی پارچه ترسیم شود. لازم به ذکر است که بعد از هر بار رنگ‌آمیزی باید پارچه خشک شود تا بتوان روی آن را با موم یا صمغ پوشاند. در آخرین مرحله نیز پارچه را با آب شستشو می‌دادند و آن را خشک می‌کردند. این مراحل اصلی چاپ باتیک با پارافین و موم است. 

در زمان‌های قدیم از روش‌های دیگری مانند گره‌زدن، تا کردن، چین دادن و.. نیز برای رنگرزی پارچه‌های استفاده می‌شد. لازم به ذکر قبل از ساخت رنگ‌های شیمیایی افراد از رنگ‌های طبیعی که از عصاره برخی گل‌ها یا درختان به دست می‌آمد برای رنگ‌آمیزی پارچه‌های استفاده می‌کردند.

بیشتر بخوانید: راهنمای چاپ روی روبان بصورت اختصاصی

سخن پایانی

به طور کلی می‌توانیم بگوییم که روش چاپ باتیک یکی از روش‌های قدیمی برای رنگ‌آمیزی پارچه است که در آن از روش رنگرزی استفاده می‌شود. در این روش از یک ماده برای جلوگیری از نفوذ رنگ به پارچه استفاده می‌شود. این ماده اغلب موم یا صمغ است. روش چاپ باتیک ابتدا در کشور اندونزی مور استفاده قرار گرفت و سپس به سایر کشورها نیز منتقل شد. در ایران چاپ باتیک قدمتی طولانی دارد و توانسته است با هنر ایرانی تلفیق شود و شیوه جدیدی از هنر را به وجود بیاورد. چاپ باتیک یکی از روش‌های سنتی است که می‌توان به کمک آن آثار هنری و صنایع‌دستی زیبایی را خلق کرد. اگر بعد از خواندن این مقاله سؤال یا نظری داشتید آن را در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید. ما رد اسرع وقت به سؤالات شما پاسخ خواهیم داد.

سوالات متداول

چاپ باتیک و سیلک اسکرین چه تفاوتی دارند؟

چاپ باتیک و سیلک اسکرین در روش اجرا و کاربرد متفاوت‌اند. باتیک با موم انجام می‌شود و نتیجه آن طرح‌های هنری و تک‌نسخه‌ای است، اما سیلک اسکرین با شابلون اجرا می‌شود و برای چاپ‌های یکدست و تیراژ بالا مناسب است.

نقاشی باتیک چیست؟

نقاشی باتیک یعنی طراحی روی پارچه با استفاده از موم و رنگ. در این روش ابتدا خطوط با موم مشخص می‌شوند و سپس پارچه رنگ می‌گیرد. همین تکنیک اساس چاپ باتیک را تشکیل می‌دهد و باعث ایجاد طرح‌های دستی و منحصر‌به‌فرد می‌شود.

باتیک سرد چیست و چه کاربردی دارد؟

باتیک سرد مدلی از اجرای باتیک است که در آن موم در دمای پایین استفاده می‌شود. این روش باعث می‌شود خطوط تمیزتر باشند و طرح‌های پیچیده راحت‌تر روی پارچه ایجاد شوند. از باتیک سرد معمولاً در ساخت شال و روسری، لباس‌های هنری و تابلوهای دکوری استفاده می‌شود.